Na pytanie z czym kojarzy nam się kofeina, zapewne większość z nas odpowie, że z kawą. I bardzo dobrze, bo to właśnie ona jest głównym źródłem kofeiny. Zaraz po wodzie, jest najczęściej spożywanym napojem na świecie i śmiało możemy stwierdzić, że bardziej lubianym ze względu na doznania zmysłowe jakich nam dostarcza. Niepowtarzalny aromat sprawia, że już prawie od 500 lat zajmuje bardzo ważne miejsce w naszych kuchniach. Mówi się, że kofeina była nieświadomie spożywana przez ludzi już w 2737 r.p.n.e. kiedy to cesarz Chin, Shen Nung gotował w wodzie liście ze swojego ogrodu, tworząc w ten sposób napój o bardzo przyjemnym, mocnym aromacie.

Kawę pijemy nie tylko, aby delektować się jej smakiem, ale też by skorzystać z jej właściwości pobudzających, za które jest odpowiedzialna właśnie kofeina. Zazwyczaj sięgamy po nią po nieprzespanej nocy, przy spadku energii czy braku motywacji do działania.

Jednak kofeina ma dużo szersze zastosowanie i dzięki bardzo dużej ilości badań wiemy o niej już całkiem dużo. Czym tak naprawdę jest kofeina i w czym oprócz zmęczenia może nam pomóc?

Charakterystyka ogólna

Kofeina jest to potoczna nazwa dla 1,3,7-trimetyloksantyny, naturalnie występującego alkaloidu (zasadowego związku chemicznego), głównie pochodzenia roślinnego. Należy ona do grupy ksenobiotyków- związków obcych ludzkiemu organizmowi, których nie potrafi wytworzyć, wykazujących pewną aktywność biologiczną. Kofeina jest wchłaniana w jelicie cienkim, gdzie zachodzi jej praktycznie całkowita absorpcja. Dzięki temu w ciągu godziny następuje podwyższenie jej poziomu w krwiobiegu. Działanie kofeiny na ludzki organizm charakteryzuje się najczęściej poprawą koncentracji, poprawą czujności i nastroju, lepszą wydajnością ćwiczeń czy skróceniem czasu reakcji.

Kofeina:

  • zwiększa wydolność fizyczną organizmu
  • poprawia koncentrację
  • bierze udział w skróceniu czasu reakcji
  • redukuje zmęczenie i senność
  • przyspiesza metabolizm

Dzienne bezpieczne spożycie dla osób dorosłych

Z każdym rokiem rośnie ilość badań z wykorzystaniem kofeiny, pokazujących, iż spożywana w odpowiednich ilościach jest całkowicie bezpieczna dla naszego organizmu.

Zgodnie z danymi opublikowanymi przez EFSA, dzienne bezpieczne spożycie kofeiny dla przez osobę dorosłą wynosi 400 mg, natomiast jednorazowa bezpieczna ilość dla osoby dorosłej oscyluje na poziomie 3 mg/kg masy ciała.

W poszukiwaniu kofeiny, czyli gdzie ją znajdziemy?

Kofeina jest dość rozpowszechnionym alkaloidem, ponieważ występuje zarówno w liściach, jak i owocach ponad 60 roślin. Nie wszędzie występuje w tak samo znaczących ilościach, dlatego mówiąc o głównych źródłach tego związku najczęściej wymieniamy:

  • palone ziarna kawy (np. Coffea arabicaCoffea robusta)
  • liście herbaty (Camelia siniensis)
  • orzechy kola (Cola acuminate)
  • ziarna kakaowca (Theobroma cacao)
  • yerba mate (Ilex paraguariensis)
  • jagody guarany (Paullinia cupana)

Najczęściej kofeina jest spożywana z kawą i herbatą, natomiast w ostatnich latach coraz mocniej rozwija się rynek niealkoholowych napojów kofeinowych, takich jak napoje energetyzujące czy napoje funkcjonalne dla sportowców. Kofeinę znajdziemy też w kakao i czekoladzie.

Ciekawostka

Czy pijąc napój zawierający kofeinę mamy świadomość ile faktycznie dostarczamy jej do swojego organizmu?

Zawartość kofeiny w wybranych napojach:

  • filiżanka kawy gatunku Robusta: ok. 330 mg
  • filiżanka kawy Arabica: ok. 175-185 mg
  • filiżanka etiopskiej kawy mokka: ok. 160 mg
  • espresso (50 ml): ok. 107 mg
  • szklanka kawy rozpuszczalnej: ok. 60 mg
  • 150 ml herbaty parzonej przez 3 minuty: ok.20-46 mg

Jedna filiżanka kawy Robusta zawiera ok. 330 mg kofeiny, czyli nieco poniżej dziennej bezpiecznej porcji kofeiny dla osoby dorosłej. Bardzo ważne jest, aby sprawdzać jaki gatunek kawy pijemy i kontrolować ilość spożywanej kofeiny.

Jak działa kofeina?

Metabolizm kofeiny zachodzi głównie w wątrobie, gdzie zostaje przekształcona do kwasu 1,3,7-trimetylo moczowego. Metabolizm kofeiny jest regulowany przez geny CYP1A2, CYP2E1, CYP2C8/9. W momencie podwyższonej ekspresji tych genów następuje rozkład kofeiny do paraksantyny (psychostymulant ośrodkowego układu nerwowego), teobrominy (związek chemiczny z grupy alkaloidów) oraz teofiliny (związek chemiczny z grupy alkaloidów). Kofeina oddziałuje na receptory adenozynowe, przez co już jej niskie stężenia blokują receptory adenozyny A1, A2A. Wpływa to bezpośrednio na poziom neuroprzekaźników znajdujących się w mózgu. (1)

Receptory A1 są zlokalizowane we wszystkich częściach mózgu, a w największej ilości w hipokampie, korze mózgowej i móżdżku. Receptory A2a natomiast znajdują się w obszarach mózgu bogatych w dopaminę (2). Dlatego w momencie gdy kofeina połączy się z tymi receptorami, utworzona zostaje blokada adenozyny, której zablokowanie w neuronach powoduje zatrzymanie działania promującego sen, co skutkuje przyspieszeniem neuronów, a nie ich spowolnieniem. Ten złożony mechanizm wyjaśnia pobudzające działanie kofeiny (3).

Poparte nauką

Istnieje szereg badań naukowych dla kofeiny, oto niektóre z nich:

W bazie danych obejmujących artykuły z dziedziny medycyny i nauk biologicznych PubMed istnieje obecnie 34 959 wyników badań wykazujących działanie kofeiny.
31
przeanalizowanych badań
27
wskazywało istotny statystycznie pozytywny wpływ na organizm
Informacje opublikowane w celu informacyjnym i nie mogą być traktowane jako indywidualne porady lecznicze. Zalecamy, aby przed rozpoczęciem jakiejkolwiek kuracji skonsultować się z lekarzem lub terapeutą. Wydawca nie ma intencji wchodzenia ze swoimi Czytelnikami w relację lekarz – pacjent. Wydawca nie odpowiada za niezawodność, skuteczność ani za poprawne korzystanie z informacji zawartych na stronie, ani za problemy zdrowotne, które mogą wystąpić na skutek omawianych terapii.
Przypisy
1.

Martin Kohlmeier. Nutrients metabolism.(2015). Academic Press

2.

Fredholm BB, Battig K, Holmen J, Nehlig A, Zvartau EE. 1999. Actions of caffeine in the brain with special reference to factors that contribute to its widespread use. Pharma Rev 51:83–133.

3.

Ferre S. 2008. An update in the mechanisms of the psychostimulant effects of caffeine. J Neurochem 105:1067–79.