Kofeina

Na pytanie z czym kojarzy nam się kofeina, zapewne większość z nas odpowie, że z kawą. I bardzo dobrze, bo to właśnie ona jest głównym źródłem kofeiny. Zaraz po wodzie, jest najczęściej spożywanym napojem na świecie i śmiało możemy stwierdzić, że bardziej lubianym ze względu na doznania zmysłowe jakich nam dostarcza. Niepowtarzalny aromat sprawia, że już prawie od 500 lat zajmuje bardzo ważne miejsce w naszych kuchniach. Mówi się, że kofeina była nieświadomie spożywana przez ludzi już w 2737 r.p.n.e. kiedy to cesarz Chin, Shen Nung gotował w wodzie liście ze swojego ogrodu, tworząc w ten sposób napój o bardzo przyjemnym, mocnym aromacie.

Kawę pijemy nie tylko, aby delektować się jej smakiem, ale też by skorzystać z jej właściwości pobudzających, za które jest odpowiedzialna właśnie kofeina. Zazwyczaj sięgamy po nią po nieprzespanej nocy, przy spadku energii czy braku motywacji do działania.

Jednak kofeina ma dużo szersze zastosowanie i dzięki bardzo dużej ilości badań wiemy o niej już całkiem dużo. Czym tak naprawdę jest kofeina i w czym oprócz zmęczenia może nam pomóc?

Charakterystyka ogólna

Kofeina jest to potoczna nazwa dla 1,3,7‑trimetyloksantyny, naturalnie występującego alkaloidu (zasadowego związku chemicznego), głównie pochodzenia roślinnego. Należy ona do grupy ksenobiotyków- związków obcych ludzkiemu organizmowi, których nie potrafi wytworzyć, wykazujących pewną aktywność biologiczną. Kofeina jest wchłaniana w jelicie cienkim, gdzie zachodzi jej praktycznie całkowita absorpcja. Dzięki temu w ciągu godziny następuje podwyższenie jej poziomu w krwiobiegu. Działanie kofeiny na ludzki organizm charakteryzuje się najczęściej poprawą koncentracji, poprawą czujności i nastroju, lepszą wydajnością ćwiczeń czy skróceniem czasu reakcji.

Kofeina:

• zwiększa wydolność fizyczną organizmu
• poprawia koncentrację
• bierze udział w skróceniu czasu reakcji
• redukuje zmęczenie i senność
• przyspiesza metabolizm

Dzienne bezpieczne spożycie dla osób dorosłych

Z każdym rokiem rośnie ilość badań z wykorzystaniem kofeiny, pokazujących, iż spożywana w odpowiednich ilościach jest całkowicie bezpieczna dla naszego organizmu.

Zgodnie z danymi opublikowanymi przez EFSA, dzienne bezpieczne spożycie kofeiny dla przez osobę dorosłą wynosi 400 mg, natomiast jednorazowa bezpieczna ilość dla osoby dorosłej oscyluje na poziomie 3 mg/kg masy ciała.

W poszukiwaniu kofeiny, czyli gdzie ją znajdziemy?

Kofeina jest dość rozpowszechnionym alkaloidem, ponieważ występuje zarówno w liściach, jak i owocach ponad 60 roślin. Nie wszędzie występuje w tak samo znaczących ilościach, dlatego mówiąc o głównych źródłach tego związku najczęściej wymieniamy:

• palone ziarna kawy (np. Coffea arabica i Coffea robusta)
• liście herbaty (Camelia siniensis)
• orzechy kola (Cola acuminate)
• ziarna kakaowca (Theobroma cacao)
• yerba mate (Ilex paraguariensis)
• jagody guarany (Paullinia cupana)

Najczęściej kofeina jest spożywana z kawą i herbatą, natomiast w ostatnich latach coraz mocniej rozwija się rynek niealkoholowych napojów kofeinowych, takich jak napoje energetyzujące czy napoje funkcjonalne dla sportowców. Kofeinę znajdziemy też w kakao i czekoladzie.

Ciekawostka

Czy pijąc napój zawierający kofeinę mamy świadomość ile faktycznie dostarczamy jej do swojego organizmu?

Zawartość kofeiny w wybranych napojach:

• filiżanka kawy gatunku Robusta: ok. 330 mg
• filiżanka kawy Arabica: ok. 175‑185 mg
• filiżanka etiopskiej kawy mokka: ok. 160 mg
• espresso (50 ml): ok. 107 mg
• szklanka kawy rozpuszczalnej: ok. 60 mg
• 150 ml herbaty parzonej przez 3 minuty: ok.20‑46 mg

Jedna filiżanka kawy Robusta zawiera ok. 330 mg kofeiny, czyli nieco poniżej dziennej bezpiecznej porcji kofeiny dla osoby dorosłej. Bardzo ważne jest, aby sprawdzać jaki gatunek kawy pijemy i kontrolować ilość spożywanej kofeiny.

Jak działa kofeina?

Metabolizm kofeiny zachodzi głównie w wątrobie, gdzie zostaje przekształcona do kwasu 1,3,7‑trimetylo moczowego. Metabolizm kofeiny jest regulowany przez geny CYP1A2, CYP2E1, CYP2C8/9. W momencie podwyższonej ekspresji tych genów następuje rozkład kofeiny do paraksantyny (psychostymulant ośrodkowego układu nerwowego), teobrominy (związek chemiczny z grupy alkaloidów) oraz teofiliny (związek chemiczny z grupy alkaloidów). Kofeina oddziałuje na receptory adenozynowe, przez co już jej niskie stężenia blokują receptory adenozyny A1, A2A. Wpływa to bezpośrednio na poziom neuroprzekaźników znajdujących się w mózgu. (1)

Receptory A1 są zlokalizowane we wszystkich częściach mózgu, a w największej ilości w hipokampie, korze mózgowej i móżdżku. Receptory A2a natomiast znajdują się w obszarach mózgu bogatych w dopaminę (2). Dlatego w momencie gdy kofeina połączy się z tymi receptorami, utworzona zostaje blokada adenozyny, której zablokowanie w neuronach powoduje zatrzymanie działania promującego sen, co skutkuje przyspieszeniem neuronów, a nie ich spowolnieniem. Ten złożony mechanizm wyjaśnia pobudzające działanie kofeiny (3).