Zdrowie

Dlaczego warto badać żelazo oraz ferrytynę?

6 minut czytania

W skład organizmu człowieka wchodzi ponad 50 różnych pierwiastków. Stanowią one ok. 4% masy ciała. Do pierwiastków występujących w mniejszej ilości, czyli mikroskładników zaliczyć można m.in. żelazo.

Jaka jest rola żelaza w organizmie?

Żelazo jest niezbędnym do życia składnikiem odżywczym, występującym w organizmie głównie w hemoglobinie, mioglobinie, enzymach tkankowych oraz ferrytynie. Ma wielokierunkowy wpływ na wiele procesów biochemicznych, m.in.:

  • transport i magazynowanie tlenu,
  • tworzenie krwinek czerwonych,
  • syntezę DNA,
  • zwalczanie patogenów przez układ immunologiczny,
  • metabolizm lipidów,
  • detoksykację szkodliwych substancji.

Dlaczego warto badać żelazo oraz ferrytynę?

Niedobór żelaza jest najczęściej występującym niedoborem pojedynczego składnika pokarmowego na świecie. Warto kontrolować poziom żelaza w organizmie, wykonując regularne badania krwi, zwłaszcza jeśli zauważymy niepokojące zmiany w naszym organizmie.

Jakie są objawy niedoboru żelaza?

Zbyt mała ilość żelaza w organizmie może dawać następujące symptomy:

  • bladość i szorstkość skóry,
  • zajady w kącikach ust,
  • osłabienie kondycji włosów i paznokci,
  • obniżenie sprawności fizycznej,
  • zmęczenie i osłabienie,
  • pogorszenie pamięci i koncentracji,
  • bóle i zawroty głowy,
  • większa podatność na infekcje.

Większy deficyt może prowadzić do niedokrwistości.

Istnieje kilka parametrów służących do oceny statusu żelaza. Podstawowym badaniem jest oznaczenie stężenia wolnego żelaza w surowicy. Jest to jednak parametr podlegający dużym wahaniom w ciągu doby. Oznacza to, że można uzyskać odmienne wyniki, wykonując badanie następnego dnia lub nawet tego samego, ale o innej godzinie.

Aby uzupełnić informację na temat zasobów żelaza w ustroju, zaleca się również oznaczenie ferrytyny. Ferrytyna to białko, którego główną funkcją jest magazynowanie żelaza, a jej stężenie odzwierciedla zapasy tego mikroskładnika w naszym organizmie.

Wykonując jednocześnie badanie wolnego żelaza w surowicy i ferrytyny otrzymujemy informację na temat aktualnej ilości pierwiastka w organizmie oraz o ilości jego zapasów, które mogą być wykorzystane w sytuacji niedoboru.

Kto jest najbardziej narażony na niedobór żelaza i ferrytyny?

Zapotrzebowanie na żelazo różni się w zależności od stanu fizjologicznego oraz potrzeb organizmu związanych ze wzrostem i rozwojem, pokrywaniem strat (np. w wyniku krwawień), zwiększaniem objętości krwi i stężenia hemoglobiny, a także wzrostem jego zapasów.

Zwiększone zapotrzebowanie dotyczy przede wszystkim dzieci urodzonych przedwcześnie, osób w okresie dojrzewania, kobiet w trakcie miesiączki, a także kobiet w ciąży i karmiących piersią. Są to osoby szczególnie narażone na niedobór żelaza i wyczerpanie jego zapasów (zbyt niskie stężenie ferrytyny) – szacuje się, że aż 40% kobiet w ciąży ma deficyt żelaza!

Najczęstsze przyczyny niedoboru żelaza to:

  • niedostateczna ilość żelaza w diecie, szczególnie u osób ze zwiększonym zapotrzebowaniem,
  • niezbilansowana dieta wegańska lub wegetariańska,
  • dieta ubogobiałkowa,
  • dieta obfitująca w substancje utrudniające wchłanianie żelaza np. fityniany, szczawiany,
  • utrata krwi, np. obfite miesiączki,
  • zakażenie Helicobacter pylori,
  • celiakia,
  • choroby zapalne jelit.

Składniki, które utrudniają wchłanianie żelaza

Produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają żelazo hemowe, które jest lepiej wchłaniane od żelaza w postaci niehemowej znajdującego się w produktach roślinnych. Dlatego osoby będące na diecie wegańskiej lub wegetariańskiej oraz spożywające małą ilość mięsa są bardziej narażone na niedobór żelaza.

Do produktów utrudniających wchłanianie żelaza można zaliczyć także kawę, herbatę, czy kakao. Zawierają one związki (polifenole), które mogą znacznie ograniczać dostępność żelaza. Lepiej nie popijać posiłków tymi napojami – zdecydowanie lepiej jest odczekać około godziny.

Również fityniany i szczawiany, czyli tzw. substancje antyodżywcze mają negatywny wpływ na absorpcję żelaza. Fityniany i szczawiany znajdują się m.in. w roślinach strączkowych, zbożach, orzechach, szpinaku i burakach. Czy to oznacza, że powinniśmy unikać tych produktów? Absolutnie nie! Odpowiednia obróbka tych produktów zmniejszy ilość niekorzystnych dla wchłaniania żelaza związków - warto je namoczyć, ugotować, skiełkować lub sfermentować oraz pamiętać o wzbogacaniu posiłków o produkty poprawiające wchłanianie.

Jak poprawić wchłanianie żelaza?

Najważniejszym czynnikiem zwiększającym przyswajanie żelaza jest witamina C, czyli kwas askorbinowy. Warto łączyć ze sobą produkty bogate w żelazo, czyli przede wszystkim mięso, podroby, pestki dyni, rośliny strączkowe, jaja, z witaminą C. Wystarczy posypać danie natką pietruszki, dodać surówkę z papryki lub wypić sok pomarańczowy.

Duże znaczenie ma również dodatek produktów fermentowanych. Oprócz tego, że są świetnym źródłem witaminy C, zawarte w nich bakterie kwasu mlekowego zmniejszają ilość fitynianów ułatwiając wchłanianie żelaza w jelicie. Świetnym dodatkiem do dań będzie kapusta kiszona, zakwas z buraka czy kimchi.

Jeżeli niedobór żelaza występuje mimo dobrze zbilansowanej diety i zastosowania powyższych wskazówek poprawiających jego wchłanianie, warto wykonać badania, które pomogą zdiagnozowanie przyczyny.

Niedobór żelaza wymaga odpowiedniego postępowania – należy zadbać o jego ilość w diecie, poprawić wchłanianie, zastosować suplementację (najlepiej pod kontrolą lekarza) oraz regularnie sprawdzać skuteczność terapii wykonując badania.

Tekst powstał przy współpracy Health Labs Care z uPacjenta

Newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać najlepsze oferty i zyskać dostęp do porad naszych ekspertów.

Administratorem danych osobowych jest Health Labs Care S. A. z siedzibą w Warszawie, dane osobowe będą przetwarzane w celu wysyłki Newslettera. Możesz cofnąć wyrażoną zgodę w każdym czasie bez wpływu na zgodność z prawem przetwarzania dokonanego przed ich wycofaniem. Masz prawo: dostępu do danych, ich sprostowania, usunięcia, ograniczenia przetwarzania, przenoszenia i sprzeciwu oraz złożenia skargi do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. TUTAJ sprawdzisz jak przetwarzamy dane osobowe.

Ten artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Informacje zawarte w niniejszym dokumencie nie zastępują i nigdy nie powinny być traktowane jako profesjonalna porada medyczna.

Źródła wiedzy

Gattermann N., Muckenthaler M.U., Kulozik A.E., Metzgeroth G., Hastka J. The Evaluation of Iron Deficiency and Iron Overload, Dtsch Arztebl Int. 2021, Dec; 118(49): 847–856.

Cappellini M.D., Musallam K.M., Taher A.T., Iron deficiency anaemia revisited, Journal of Internal Medicine, 2019, Oct; 287(2): 153-170.

Beard J.L., Iron Biology in Immune Function, Muscle Metabolism and Neuronal Functioning, The Journal of Nutrition, 2001, Feb; 131(2): 568S-580S.

Scheers N, Rossander-Hulthen L, Torsdottir I, Sandberg AS. Increased iron bioavailability from lactic-fermented vegetables is likely an effect of promoting the formation of ferric iron (Fe(3+)). Eur J Nutr. 2016;55(1):373-382.

Petroski W., Minich D.M. Is There Such a Thing as “Anti-Nutrients”? A Narrative Review of Perceived Problematic Plant Compounds. Nutrients. 2020 Oct; 12(10): 2929.

Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.

Przeczytaj również